Wózki inwalidzkie obok lasek i kul, są najczęściej używanymi przedmiotami ortopedycznymi z grupy sprzętu pomocniczego. Służą one do podparcia masy ciała ludzkiego, umożliwiając poruszanie się w pozycji siedzącej. Składają się one ze struktury podpórcznej (siedzenie, oparcie, podpórki łokciowe, podnóżki) oraz urządzeń lokomocyjnych (koła, mechanizm napędowy, układ sterowniczy, hamulcowy).

Większość z produkowanych wózków inwalidzkich do lat 70-tych ubiegłego wieku była bardzo do siebie zbliżona. Wynikało to z faktu, iż przy ich konstruowaniu nie brali udziału sami zainteresowani - przyszli użytkownicy. Miały one zapewnić użytkownikowi odpowiedni komfort siedzenia i możliwość kierowania przez osoby drugie. Wózek inwalidzki był przede wszystkim rodzajem wygodnego fotela na kółkach, służącego jedynie do transportowania pacjenta z miejsca na miejsce. Niestety do chwili obecnej niektórzy producenci, jak i przedstawiciele medycyny nadal tak traktują przeznaczenie i funkcję wózka inwalidzkiego.

Pierwsze próby wprowadzenia zmian konstrukcyjnych mających na celu udoskonalenie wózków pochodzą od samych niepełnosprawnych, głównie uprawiających koszykówkę. Dyscyplina ta wymaga nagłej zmiany kierunku jazdy i szybkiego przemieszczania się, dlatego wózek musi być lekki, zwrotny, łatwy w manewrowaniu. Jego konstrukcja musi też umożliwiać szybki i łatwy powrót na wózek po ewentualnej wywrotce - stąd poszukiwania nowych rozwiązań. Nowe kierunki w konstruowaniu wózków wywodzą się zatem - tak jak w przypadku samochodów - ze sportu. Takie zalety wózków sportowych jak: zmniejszenie ciężaru całkowitego, zwiększenie wytrzymałości, łatwiejsza obsługa, poprawienie funkcji zostały przeniesione do produkcji urządzeń służących do codziennej, zwykłej eksploatacji.

 

Mimo iż, na pierwszy rzut oka podstawowa konstrukcja wózka wraz z mechanizmem jego składania i tradycyjnym wykorzystaniem ramy i kół rowerowych niewiele się zmieniła, to znacznie zwiększyła się możliwość manewrowania nim przez użytkownika. Zastosowano nowe wzorce i nowe materiały, a to spowodowało znaczne ograniczenie masy (masa niektórych wózków wynosi około 7 kg).

 

Przełom konstrukcyjny nastąpił po Igrzyskach Paraolimpijskich w Montrealu w 1980 roku, kiedy to Amerykanie po raz pierwszy zaprezentowali wózek o kołach skośnie ustawionych w stosunku do podłoża.

 

Współcześnie produkowane wózki inwalidzkie muszą spełniać szereg funkcji:

 

Nowoczesne wózki powinny charakteryzować się możliwością osiągnięcia największej mobilności przy użyciu najmniejszego nakładu energii dostarczanej przez użytkownika.

 

W wózkach z napędem ręcznym, obok tradycyjnie produkowanego modelu składowego, coraz częściej produkuje się wózki z lekkiej ramy spawanej, wykonanej z materiałów o wysokim współczynniku wytrzymałości na ciężar, takich jak stopy aluminiowe czy tytan. Znacznej redukcji uległa też wielkość wózka. Do standardu należy zaliczyć stosowanie szybko rozłączalnych osi kół napędowych, co w znacznym stopniu ułatwia transport np. w bagażnikach samochodowych.

 

Dobry wózek powinien być: wygodny, funkcjonalny, wytrzymały, estetyczny, dobrany w zależności od rodzaju i stopnia niepełnosprawności użytkownika.

 

Ze względu na miejsce użytkowania, wózki dzielimy na:

 

 

- wózki leżakowe - z wysokim odchylanym oparciem stosowane głównie do pionizacji chorego,

 

- wózki fotelowe - najczęściej stosowane, przeznaczone dla osób z porażeniami, niedowładami, amputacjami, dla hemiplegików, w przypadkach usztywnienia kończyn dolnych, oraz wszystkich tych którzy muszą okresowo korzystać z pomocy wózka; są to wózki przystosowane do napędu dwiema jak i jedną kończyną górną.

 

a) wózki o napędzie ręcznym:

 

- korbowy dla dorosłych,

 

- dźwigniowy-składany (wózki te wymagają dużej sprawności kończyn górnych);

 

b) wózki o napędzie elektrycznym (przeznaczone dla osób ze znacznym stopniem ograniczenia sprawności kończyn górnych ); ta grupa wózków, dzięki zastosowaniu największych osiągnięć techniki może być obsługiwana przez osoby bez jakiejkolwiek sprawności kończyn górnych; sterowanie nimi może być prowadzone np. językiem.

 

Ze względu na stopień sprawności użytkownika wózki dzielimy na:

 

1. Wózki dla dzieci ze spastycznością (przeznaczone dla dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym, przepukliną oponowo-rdzeniową, innymi schorzeniami ośrodkowego układu nerwowego) - są to wózki typu spacerowego do prowadzenia przez opiekunów, umożliwiające stabilizację tułowia, głowy jak i kończyn dolnych i górnych dziecka. Mogą być używane zarówno w domu jak i w terenie.

 

2. Wózki typu ACTIV (przeznaczone dla osób ze znaczną oraz utrwaloną dysfunkcją narządu ruchu: porażeniami, niedowładami, amputacjami) - wózki te, ze względu na konstrukcję, użyte materiały, zapewniają duże możliwości regulacji i dopasowania do indywidualnych potrzeb, umożliwiają maksymalne usprawnienie i usamodzielnienie w życiu, jak również dają możliwość uprawiania sportu.

 

Zaawansowanie technologiczne produkowanych obecnie wózków poszło tak daleko, że obecnie trwają prace nad prototypami, które dzięki zastosowanej elektronice są w stanie bez większego udziału użytkownika pokonywać przeszkody terenowe np. schody, jak również samodzielnie utrzymują równowagę na dwóch kołach. Prototyp takiego wózka był zaprezentowany na ostatnich targach sprzętu medycznego w Düsseldorfie.

 

Pozornie łatwy dobór i zakup odpowiedniego wózka inwalidzkiego w praktyce bardzo często okazuje się zadaniem kłopotliwym.

 

Obecnie na rynku dostępnych jest wiele modeli, ich zaawansowanie technologiczne jest coraz częściej bardzo wysokie, co w znacznym stopniu poprawia ergonomikę napędu wózka.

 

Wszystkie wózki typu ACTIV pełnią rolę protezy czynnościowej, tj. tak jak proteza dla osoby amputowanej - muszą być indywidualnie dobierane, a ich parametry regulowane w zależności od dysfunkcji i poziomu urazu, zwłaszcza jeśli chodzi o osoby po uszkodzeniach rdzenia kręgowego.

 

Prawidłowo dopasowany wózek musi uwzględniać właściwy dobór i regulację poszczególnych elementów takich jak:

 

W Polsce - jak do tej pory - nie istnieje jeden profesjonalny katalog wózków inwalidzkich produkowanych w kraju. Zazwyczaj wydawane są katalogi przez firmy dystrybucyjne, ale najczęściej nie zawierają one pełnej informacji o danym produkcie. Znaczną trudnością przy wyborze wózka jest dostosowanie go do cech antropometrycznych pacjenta. Pacjenci często zaopatrywani są w wózki nieodpowiednie, które nie tylko nie ułatwiają funkcjonowania, lecz wręcz ograniczają jego możliwości ruchowe i lokomocyjne. Wskazane zatem jest, aby powstał w Polsce system (katalog) umożliwiający wybór odpowiedniego wózka dla danego pacjenta z uwzględnieniem jego możliwości lokomocyjnych i cech antropometrycznych.

 

Pocieszającym jest natomiast to, iż w ostatnim czasie większość polskich producentów - w warunkach rosnącej konkurencji - podnosi nie tylko jakość swoich wyrobów, ale i dba o odpowiednią informację. Duże firmy handlowe i produkcyjne podnoszą jakość obsługi swoich klientów i starają się w sposób profesjonalny pomagać partnerom w doborze najodpowiedniejszego sprzętu rehabilitacyjnego wg standardów światowych. Do firm tych należy niewątpliwie zaliczyć: REHAMOBIL z Łodzi, POFAM z Poznania, AKSON z Katowic, Reha-Pol-A z Trzebnicy.

 

Aby wózki inwalidzkie mogły przyczynić się nie tylko do poprawy jakości życia ich użytkowników, ale również mogły wpłynąć na zwiększenie ich aktywności zawodowej muszą stać się bardziej dostępne. Według aktualnie obowiązujących przepisów osoby niepełnosprawne (nie jest wymagane orzeczenie o stopniu inwalidztwa) mają prawo do bezpłatnego otrzymania wózka inwalidzkiego na podstawie zlecenia lekarskiego wystawionego na specjalnym druku i potwierdzonego przez kasę chorych: raz na pięć lat w przypadku mózgowego porażenia dziecięcego oraz innych schorzeń uniemożliwiających samodzielne poruszanie się - raz na 3 lata - do 18 roku życia. Typ wózka określa lekarz specjalista: ortopedii, neurologii, reumatologii lub rehabilitacji medycznej. Realizacją zleceń zajmują się punkty zaopatrzenia ortopedycznego, a koszty zakupu pokrywają regionalne kasy chorych, one też ustalają limity cen na poszczególne przedmioty ortopedyczne. Wykaz punktów zaopatrzenia ortopedycznego według miejsca udzielania świadczeń, jak również wykaz limitów cenowych na poszczególne przedmioty zaopatrzenia ortopedycznego dostępne są w wojewódzkich kasach chorych. Niestety ceny wózków bardzo często przekraczają limity cenowe kas chorych. Aby pomóc osobą niepełnosprawnym w zaopatrzeniu w przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze pełnomocnik rządu do spraw osób niepełnosprawnych opracował program „Drogowskaz”, wdrożony w życie przez PFRON w II połowie 1999r.

 

Aby uzyskać dofinansowanie na zakup wózka inwalidzkiego osoba zainteresowana musi zwrócić się o pomoc do właściwego ze względu na miejsce zamieszkania, powiatowego centrum pomocy rodzinie lub wojewódzkiego oddziału Państwowego Funduszu Osób Niepełnosprawnych.

 

W ramach programu została m.in. przewidziana pomoc w dofinansow aniu zakupu wózków inwalidzkich o napędzie elektrycznym dla osób najciężej poszkodowanych z powodu dysfunkcji narządu ruchu.

 

Brak możliwości poruszania się bez pomocy osób drugich znacznej grupy osób niepełnosprawnych, nie pozwala na rehabilitację i prowadzenie aktywnego życia. Szanse takie może stworzyć wózek o napędzie elektrycznym, a w szczególności taki, który posiada system sterowania odpowiedni dla potrzeb wynikających z ograniczeń ruchowych (sterowany przy pomocy jedynie władnych części ciała jak np.: ręki, palca, nogi, warg, wdechu i wydechu powietrza itp.).

 

Celem programu jest:

1. tworzenie warunków do urzeczywistnienia prawa osób niepełnosprawnych do zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze oraz do życia w środowisku wolnym od barier funkcjonalnych tj. w zakresie komunikowania się i dostępu do informacji - w ramach realizacji zapisów Karty Praw Osób Niepełnosprawnych (Uchwała Sejmu RP z dnia 1 sierpnia 1997 r.- M.P.Nr.50,poz.475),

2. udzielanie osobom niepełnosprawnym indywidualnej pomocy, która ograniczy skutki niepełnosprawności i tym samym umożliwi wykorzystanie potencjalnych zdolności tych osób oraz osiągnięcie przez nich życiowej samodzielności i aktywności w sferze społecznej i zawodowej.

 

Program obejmuje m.in. pomoc w zaopatrzeniu w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze i lecznicze środki techniczne, pomoc w zakupie wózków inwalidzkich o napędzie elektrycznym.

 

Adresatami pomocy w zaopatrzeniu w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze i lecznicze środki techniczne są osoby niepełnosprawne:

1. z orzeczonym znacznym, umiarkowanym lub lekkim stopniem niepełnosprawności,

2. dzieci i młodzież w wieku do 26 lat z przyznanym zasiłkiem pielęgnacyjnym, potwierdzonym zaświadczeniem o jego pobieraniu wydanym przez płatnika,

3. dzieci uznane przez publiczny zakład opieki zdrowotnej za niepełnosprawne, które przebywają w domu pomocy społecznej, w zakładzie opiekuńczo- leczniczym lub zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym, w domu dziecka lub innej placówce opiekuńczo-wychowawczej i z tego tytułu pozbawione są prawa do zasiłku pielęgnacyjnego.

 

W programie nie mogą uczestniczyć adresaci o miesięcznych dochodach (po ubruttowieniu) przekraczających:

a. 50% przeciętnego wynagrodzenia na jednego członka wspólnego gospodarstwa domowego,

b. 75% przeciętnego wynagrodzenia - w przypadku osób samotnych.

 

Dofinansowanie ze środków PFRON nie może przekroczyć sumy 150% kwoty limitu wyznaczonego przez kasę chorych dla zakupu lub naprawy danego przedmiotu ortopedycznego oraz wymaganego rozporządzeniem udziału własnego nabywcy.

 

Adresatami pomocy w zakupie wózków inwalidzkich o napędzie elektrycznym są osoby niepełnosprawne, u których dysfunkcja jednej lub obu kończyn dolnych z jednoczesną dysfunkcją jednej lub obu kończyn górnych, uniemożliwia poruszanie się na wózku inwalidzkim o napędzie ręcznym:

2. dzieci i młodzież w wieku do 26 lat z przyznanym zasiłkiem pielęgnacyjnym, potwierdzonym zaświadczeniem o jego pobieraniu wydanym przez płatnika,

3. dzieci uznane przez publiczny zakład opieki zdrowotnej za niepełnosprawne, które przebywają w domu dziecka lub innej placówce opiekuńczo- wychowawczej i z tego tytułu pozbawione są prawa do zasiłku pielęgnacyjnego.

 

W programie nie mogą uczestniczyć:

1. osoby, które w przeszłości, korzystając ze środków PFRON, naruszyły warunki zawartych umów lub nie wywiązały się z podjętych zobowiązań,

2. osoby, którym udzielono dofinansowania ze środków PFRON na zakup elektrycznego wózka inwalidzkiego w ciągu ostatnich 5 lat, z zastrzeżeniem pkt.3

3. W uzasadnionych przypadkach, zwłaszcza jeśli chodzi o dzieci, oddział PFRON może skrócić okres, o którym mowa w pkt. 2:

a. do lat 3 w sytuacjach związanych ze zmianami w stanie fizycznym osoby niepełnosprawnej uniemożliwiającymi korzystanie z posiadanego elektrycznego wózka inwalidzkiego,

b. w przypadku zniszczenia wózka z przyczyn nie zawinionych przez osobę niepełnosprawną.

 

Maksymalna kwota dofinansowania zakupu elektrycznego wózka inwalidzkiego ze środków PFRON nie może przekroczyć dziesięciokrotności przeciętnego wynagrodzenia z tym, że wymagany jest udział własny osoby niepełnosprawnej w wysokości co najmniej 5% ceny wózka.

 

W przypadku, gdy na podstawie odrębnych przepisów, przyznane zostało częściowe dofinansowanie kosztów zakupu wózka inwalidzkiego (do wysokości limitu kas chorych), wysokość kwoty udzielonego dofinansowania w ramach programu, pomniejszona jest o wysokość kwoty przyznanej z kasy chorych.

 

Należy przypomnieć, że podmiot wydający wózek inwalidzki zobowiązany jest przed jego wydaniem sprawdzić prawidłowość wykonania i zapewnić osobie, dla której jest on przeznaczony odpowiednią informację o dopasowaniu poszczególnych elementów wózka do indywidualnych potrzeb użytkownika oraz udzielić instruktażu co do prawidłowego posługiwania się nim.

 

Marek Kiljański

Zakład Rehabilitacji

Samodzielny Publiczny

Zakład Opieki Zdrowotnej

w Pabianicach